BẢO VỆ "CHẤT XÁM": 3 KỊCH BẢN BẢN QUYỀN TRONG NGÀNH MÓC LEN MÀ MỌI TÁC GIẢ CẦN BIẾT

Ngành thủ công (handmade) và móc len ở Việt Nam đang phát triển rất mạnh mẽ. Tuy nhiên, một lỗ hổng lớn đang tồn tại là sự mơ hồ về Bản quyền Tác giả (Copyright) đối với các Chart (Pattern) móc len.

Nếu bạn là một tác giả, một nhà thiết kế chart, hay một người đang kiếm tiền từ nghề thủ công này, bạn cần phải hiểu rõ: Chart của bạn là tài sản trí tuệ. Việc bán một file PDF không có nghĩa là bạn bán luôn "quyền làm giàu" từ thiết kế đó.

Dưới đây là những tìm hiểu và kinh nghiệm của mình về các hình thức mua bán bản quyền Chart, giúp bạn định giá và bảo vệ công sức của mình một cách rõ ràng nhất.

Mặc định: Chart là Tài sản Trí tuệ (Intellectual Property) của bạn

Trước hết, bạn cần hiểu rằng: Việc bạn tự tay thiết kế và biên soạn một Chart móc len đã mặc nhiên khiến Chart đó là tài sản trí tuệ của riêng bạn.

Một thiết kế được tạo ra không chỉ là chi phí len sợi, mà là hàng chục giờ lao động, là chất xám, là sự sáng tạo, thậm chí là những lần thất bại và móc lại. Do đó, khi người khác muốn sử dụng Chart đó cho mục đích thương mại, họ phải tôn trọng giá trị này.

Quan điểm sai lầm phổ biến là: "Tôi mua Chart rồi, tôi có quyền làm gì thì làm."

Thực tế là: "Bạn chỉ mua giấy phép sử dụng, chứ không phải mua quyền sở hữu thiết kế."

3 Kịch bản Bản quyền Rõ ràng trong mua bán Chart

Mọi giao dịch mua bán Chart cần phải được phân chia rõ ràng thành ba cấp độ quyền sử dụng sau:

1. Kịch bản 1: Mua Cá nhân (Personal Use License)

Đây là hình thức phổ biến nhất khi bạn bán Chart lẻ trên Etsy, Ravelry hoặc các nền tảng khác.

• Quyền lợi người mua: Người mua chỉ được sử dụng Chart để tự móc cho bản thân, tặng bạn bè hoặc bán sản phẩm thành phẩm với số lượng RẤT NHỎ (thường dưới 10-20 sản phẩm/năm, và phải ghi nguồn tác giả).

• Quyền lợi của bạn (Tác giả): Bạn vẫn là chủ sở hữu hoàn toàn đối với Chart. Bạn tiếp tục bán Chart và kiếm lời thụ động từ đó mãi mãi.

• Giá trị: Bạn chỉ tính giá bán lẻ thông thường của Chart (ví dụ: $5 - $10 USD).

2. Kịch bản 2: Mua Bản quyền Thương mại (Commercial License)

Đây là kịch bản xảy ra khi một Seller muốn móc thành phẩm và BÁN với mục đích kinh doanh/sản xuất hàng loạt (trên Etsy, Amazon, Shope,... hoặc shop riêng).

• Điều kiện bắt buộc: Người mua bắt buộc phải trả Phí Bản quyền Thương mại (Royalty Buyout) một lần (hoặc trả định kỳ theo thỏa thuận).

• Quyền lợi của bạn (Tác giả): Bạn có quyền yêu cầu trả một khoản phí đáng kể (thường được tính dựa trên doanh thu tiềm năng của Chart) vì bạn đang "nhượng quyền" cho họ kiếm lời từ thiết kế của mình.

• Giá trị: Bao gồm Giá trị cơ bản của Chart + Phí Bản quyền (Royalty Buyout).

3. Kịch bản 3: Bản quyền Mua đứt/Độc quyền (Buyout/Exclusivity)

Đây là thỏa thuận cao cấp nhất, thường dành cho các công ty lớn hoặc nhà sản xuất muốn sở hữu một thiết kế độc quyền.

• Quyền lợi người mua: Họ có quyền sở hữu gần như hoàn toàn đối với Chart, bao gồm cả quyền sử dụng, sửa đổi, và quan trọng nhất là cấm chính tác giả bán Chart đó.

• Quyền lợi của bạn (Tác giả): Bạn phải được trả Phí Độc quyền (Exclusivity Fee) cao nhất. Khoản phí này bù đắp việc bạn mất đi nguồn thu nhập thụ động vĩnh viễn từ Chart đó.

• Giá trị: Là mức giá cao nhất, thường gấp nhiều lần so với kịch bản 2.

Lời kêu gọi từ một người làm sáng tạo

Thị trường thủ công ở Việt Nam có tiềm năng rất lớn, nhưng nếu chúng ta không kiên quyết bảo vệ công sức của mình, chúng ta sẽ tự đánh mất giá trị.

Hãy nhớ rằng: Nếu người mua muốn biến Chart của bạn thành 'cỗ máy kiếm tiền' cho họ, thì họ bắt buộc phải trả phí cho giá trị thương mại và bản quyền của chiếc máy đó.

"Hãy kiên quyết trong việc định giá, minh bạch trong các điều khoản và bảo vệ thành quả lao động, chất xám của bản thân. Đó là cách duy nhất để nâng tầm giá trị cho nghề thủ công ở Việt Nam."